Tem Napoléon III dùng tại Đông Dương có 2 loại: một loại là tem Pháp dùng tại Đông Dương, một loại là tem Pháp phát hành dùng riêng cho các nước thuộc địa.
TEM NAPOLÉON III CỦA PHÁP DÙNG TẠI ĐÔNG DƯƠNG
Trong quý 1/1863, mẫu tem Napoléon III 20c không răng của Pháp bắt đầu được bán tại bưu điện Nam Kỳ, nó xuất hiện trước khi những con tem thuộc địa đầu tiên (con Ó 10c và con Ó 40c) được vận chuyển từ Pháp tới Cochinchine vào đầu tháng 5/1863. Sau này tôi còn thấy giá mặt Napoléon III 10c không răng và có răng; Napoléon III 20c có răng của Pháp cũng được dùng để gửi thư tại Cochinchine, tổng cộng có 4 mẫu như dưới đây:
10c không răng | Phát hành 1860
20c không răng | Phát hành 1860
10c có răng | Phát hành tháng 8/1862
20c có răng | Phát hành tháng 8/1862
TEM NAPOLÉON III DÙNG RIÊNG CHO CÁC NƯỚC THUỘC ĐỊA
Tới năm 1871-1872, Pháp cho phát hành 4 mẫu Napoléon III 1c, 5c, 30c, 80c dành riêng cho các thuộc địa, tất cả đều là tem không răng, khác với phiên bản lưu hành tại Pháp là tem có răng. Riêng mẫu Napoléon 5c gần như không thể phân biệt tem lưu hành tại Cochinchine với tem lưu hành tại Pháp nếu không phải là tem chết đóng dấu vì sự giống nhau đến gần tuyệt đối. Mẫu Napoléon 1c và 80c đặc biệt hiếm trên phong bì, tôi chỉ thấy tem chết đóng dấu được rao bán chứ tem ở trên bì thư rất ít.
1c không răng | Phát hành 1872
5c không răng | Phát hành 1872
30c không răng | Phát hành 1871
80c không răng | Phát hành 1871
Về cước thư, tôi xin tổng hợp lại riêng bảng cước thư thương mại và thư quân đội gửi đi Pháp giai đoạn 1863-1898. Giai đoạn đầu, thư chủ yếu gửi đi Pháp và đối tượng gửi thư chủ yếu là quân đội.
CƯỚC THƯ GỬI TỪ ĐÔNG DƯƠNG ĐI PHÁP GIAI ĐOẠN 1863-1898
Giai đoạn | Thư dân sự | Thư quân đội | ||
10 grams đầu tiên¹ | 10 grams tiếp theo | 10 grams đầu tiên | 10 grams tiếp theo | |
Từ 13/1/1863 tới 31/8/1871 | 50c | 50c | 20c | 20c |
Từ 1/9/1871 tới 30/6/1876 | 50c | 50c | 25c | 15c |
Từ 1/7/1876 tới 30/4/1878 | 40c | 40c | 25c | 15c |
Từ 1/5/1878 tới 31/3/1879 | 35c | 35c | 15c | 15c |
Từ 1/4/1879 tới 31/12/1898 | 25c | 25c | 15c | 15c |
¹ | Kể từ 1/7/1876, trọng lượng thư tối thiểu được nâng lên 15 grams.
Thuế quan 20c: Thư quân đội trước 31/8/1871
Theo Dessoureaux, bưu điện Sài Gòn mở cửa ngày 1/6/1863 (cũng có nguồn khác ghi 1/1/1863) nhưng việc gửi thư đã được thực hiện trước đó. Những con dấu sớm hơn được biết đến là 1/5/1863; 3/3/1863; 1/1/1863 COR.D.ARMÉES SAIGON. Bì thư dưới đây được biết đến là bì thư đầu tiên của Đông Dương cho tới ngày nay.
Một số bì thư còn có thêm con dấu ESTABLISSTS FRANÇAIS DE LA COCHINCHINE màu xanh hoặc đen.
Con dấu ESTABLISSTS FRANÇAIS DE LA COCHINCHINE màu đen.
Ở trên, tôi có nhắc tới các mẫu Napoléon III 10c và 20c có răng của Pháp được sử dụng để gửi thư tại Cochinchine, trong đó mẫu 20c có răng có lẽ được dùng cùng thời với mẫu không răng. Bì thư dưới đây dán tem Napoléon III 20c có răng và cùng có dấu nhật ấn 1/5/1863.
Còn bì thư dưới đây sử dụng mẫu 2 Napoléon III 10c có răng của Pháp, dấu COR.D.ARMÉES hình tròn, ở dưới là chữ INDO-CHINE.
Thuế quan 25c: Áp dụng đối với thư quân đội trong giai đoạn 1/9/1871 đến 30/4/1878
Tem Napoléon, Con Ó, Cérès được dùng tại Cochinchine tới khoảng năm 1876 thì dừng, lác đác thêm một vài năm sau đó nữa nhưng số lượng rất ít. So với dòng tem Con Ó và tem Cérès, tem Napoléon sử dụng trên bì thư ít hơn hẳn.